Sołectwo Lutoryż położone jest przy drodze krajowej nr 19 Radom-Barwinek i drodze powiatowej 1406R.
Powierzchnia Sołectwa: 894,26 ha
Ludność: 1747 (2022)
Sołtys: Grzegorz Wojewoda
Rada Sołecka:
Rys historyczny
Wieś Lutoryż została założona 24 maja 1373 r. na mocy dokumentu lokacyjnego jaki wystawił książę Władysław Opolski. Dobra te zostały przekazane szlachcicowi ze Śląska Janowi Gołemu. Trudno jest ustalić kto był jego następcą. W 1432 r. Lutoryż wchodzi w skład dóbr tyczyńskich należących do Pileckich. Znaczne odległości, jak na czternastowieczne warunki, między zwartą grupą wsi z okolic Tyczyna, a zdecydowanie odsuniętym Lutoryżem spowodowały kłopoty w zarządzaniu wioską. Dlatego też w drugiej połowie XV w. coraz większe wpływy w zarządzaniu Lutoryżem posiadali właściciele sąsiedniej Pietraszówki. Od 1461 r. wieś należała do parafii w Pietraszówce.
W końcu XV wieku i na początku XVI w. Lutoryż był własnością Jakuba Zielonki i jego sióstr oraz siostrzeńca Mikołaja Hyżnego. Pod koniec XVI w. wieś wchodzi w skład "państwa rzeszowskiego", będącego własnością Ligęzów. Wtedy też zostają ostatecznie zerwane gospodarcze związki z Tyczynem.
W 1633 r. Lutoryż stał się własnością Wojciecha Zygmunta Brzezińskiego. Od 1650 r. był zarządzany przez rodzinę Ustrzyckich. W 1724 r. książę Teodor Lubomirski nabył od Ustrzyckich za kwotę 273 000 złotych polskich Pietraszówkę i kilka sąsiednich folwarków, wśród których znajdował się i Lutoryż. Wieloletnie rządy plenipotentów Usrzyckich Stanisława i Zofii Pillich doprowadziły te majątki do ruiny gospodarczej.
W 1745 r. zmarł Teodor Lubomirski. Majątek boguchwalski przeszedł na własność Antoniego Lubomirskiego. W 1763 r. zadłużone dobra klucza boguchwalskiego, Lubomirski sprzedał Pawłowi Starzyńskiemu, generałowi wojsk koronnych. Nowo nabytymi dobrami zarządzali administratorzy. W latach 1773-1786 administracja w Boguchwale znajdowała się w rękach rodziny Konarskich. Po 1772 r. dominium poniosło duże straty na skutek kilkuletniej obecności na tym terenie wojsk austriackich. W 1809 r., w trakcie wojny cesarza Napoleona z Austrią, przez te tereny przeszły wojska rosyjskie nakładając kontrybucje w postaci dostaw siana, bydła i wódki.
Po śmierci Pawła Starzyńskiego majątek klucza boguchwalskiego przeszedł drogą kupna w ręce rodziny Straszewskich. Ród ten, herbu "Złamana Strzała" wywodził się z Wielkopolski i w latach 60-tych XVII wieku osiadł w województwie krakowskim. Pierwszym dziedzicem klucza boguchwalskiego był Antoni Straszewski. Bliższe związki z nowymi terenami miał dopiero jego syn Florian. Po jego śmierci właścicielem majątku Boguchwała został jego przyrodni brat Stanisław. W 1848 r. dobra te przechodzą we ręce Henryka Straszewskiego, który wraz z Ryszardem Straszewskim, właścicielem Lutoryża zarządzał nimi do swej śmierci w 1889 r.
Na przełomie XVIII i XIX w. liczba mieszkańców Lutoryża stale rosła. I tak w 1790 r. we wsi mieszkało 360 osób. W 1818 r. liczba ta wzrosła do 402, by w 1824 r. osiągnąć liczbę 482 mieszkańców. W latach 1785-1788 w dominium boguchwalskim pracowało 69 chłopów pańszczyźnianych z Lutoryża. Od 1878 r. działała na terenie Boguchwały i Lutoryża spółka oszczędnościowo-pożyczkowa. Jej przewodniczącym był ks. Władysław Purzycki, zaś prezesem Rady Nadzorczej Klaudiusz Angerman.
W dniu 30 lipca 1901 r. podupadły i zadłużony majątek stanął na licytacji. Został on zakupiony za sumę 942 000 koron przez Zenona Suszyckiego. Był on uczestnikiem powstania styczniowego. Po jego upadku Suszycki został zmuszony do emigracji. Po ukończeniu studiów we Francji przeniósł się on do Galicji gdzie odkryto złoża ropy naftowej. Po jego śmierci, w maju 1912 r. majątek, na mocy dekretu własności, przeszedł w ręce jego żony Wandy Suszyckiej.
W 1918 r. po 123 latach niewoli Polska odzyskała niepodległość. Wiele osób, które opuściły swe rodzinne strony powróciło do swych majątków. Należała do nich Wanda Suszycka, która przeżyła w niepodległej Polsce jeszcze trzy lata. 22 maja 1921 r. sporządziła testament, na mocy którego przekazała majątek dworski Boguchwała-Lutoryż na rzecz Fundacji Zakładów Naukowo-Technicznych imienia Wandy i Zenona Suszyckich. Jej celem było popieranie nauki agrarnej w Polsce. Nad darowizną opiekę sprawowały Uniwersytet Jagielloński i Politechnika Lwowska. Suszycka zmarła 23 lipca 1921 r. Fundacja przetrwała do 1944 r.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej, zgodnie z dyrektywami Rady Obrony Państwa w Lutoryżu utworzono Gminny Komitet Obrony Państwa. Jego przewodniczącym został W. Drozd. Działalność tej wojskowo-obywatelskiej organizacji miała na celu niesienie pomocy żołnierzom walczącym na froncie. W okresie od 16 sierpnia 1920 r. do 30 sierpnia 1920 r. mieszkańcy Lutoryża przekazali dla stacji posiłkowej i szpitali 4 kopy i 45 sztuk jaj. 9 maja 1921 roku rozpoczęto budowę szkoły w Lutoryżu. Już w styczniu 1923 roku w jednej z sal szkolnych rozpoczęto naukę. Mimo trudności finansowych udało się do 1925 roku wykonać prace wykończeniowe. Od września tego roku rozpoczęto naukę w dalszych 4 klasach szkolnych. Pierwszym kierownikiem szkoły był Józef Wójcik. W 1930 roku jego obowiązki przejął Jakub Kucharski, przeniesiony na to stanowisko z Siedlisk. W okresie międzywojennym ożywioną działalność w rejonie południowo-wschodnim Polski prowadzą organizacje i partie chłopskie. Pierwszymi działaczami wiciowymi na terenie powiatu byli Ludwik Szydełko z Woli Rafałowskiej, Franciszek Dudek z Lutoryża, Wawrzyniec Słupek ze Szklar. W 1923 r. założono Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej "Samopomoc”. Jego czołowym działaczem był Józef Byk z Lutoryża. W maju 1931 roku partia ta została zdelegalizowana. Nadal jednak prowadziła działalność w sposób nielegalny, finansowana przez komunistów. Druga połowa lat trzydziestych przyniosła wzrost napięć na wsi polskiej na podłożu ekonomicznym. Pod wpływem działalności agitatorów komunistycznych doszło w Lutoryżu do strajku rolnego. Odbył się on bez żadnych ekscesów.
W 1935 r. upłynęła kadencja sejmu brzeskiego. Termin nowych wyborów wyznaczono na 8 września 1935 r. W Lutoryżu uprawnionych do głosowania było 625 osób, w tym dwie pochodzenia żydowskiego. Na liście uprawnionych do głosowania w wyborach do senatu z gromady Lutoryż zostały uprawnione 3 osoby: Jakub Kucharski - kierownik szkoły, Julia Kucharska - nauczycielka, Olga Bereś - nauczycielka. W obliczu narastającego zagrożenia ze strony Niemiec hitlerowskich rząd ogłosił subskrypcje Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej. 30 kwietnia 1939 r. powstał w Lutoryżu Komitet Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej. Na jego czele stanął Jakub Kucharski. W celu zebrania funduszy zorganizowano zabawę. Dochód z niej, jak również pieniądze z przeprowadzonej zbiórki, w sumie 240 000 złotych, przekazano na Fundusz Obrony Narodowej.
1 września 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa. 9 września o świcie wojska niemieckie wkroczyły do Rzeszowa. Rozpoczęła się okupacja. Już w pierwszych miesiącach hitlerowcy przystąpili do masowych aresztowań. Objęły one swym zasięgiem głównie kręgi inteligenckie. W Lutoryżu zostali aresztowani m.in. ks. Walenty Pączek - kapelan wojskowy, uczestnik wojny obronnej; Jakub Kucharski - kierownik szkoły, wypuszczony zresztą przez Niemców po 12 dniach; Maria Majchrzycka - nauczycielka; Leonia Masoczy. W czasie okupacji wielu mieszkańców Lutoryża prowadziło walkę z hitlerowcami w szeregach AK i LWP. Oddziałem AK prowadzącym walkę z okupantem na terenie Lutoryża dowodził Józef Klimczak ps. "Piwko". Zasięg jego działania obejmował: Boguchwałę, Lutoryż, Zarzecze, Mogielnicę, Niechobrz. Liczył on 120 osób. Dowódcą plutonu w oddziale był Władysław Haba ps. "Orzał", a dowódcami drużyn jego koledzy z Lutoryża: Stanisław Drążek, Stanisław Zięba, Stanisław Gołąb i Józef Drozd. Do największych akcji przeprowadzonych przez oddział należą: odbicie więźniów w Połomii, bitwa w Racławówce (w okolicach mleczarni), atak na strażników kolejowych na torach Lutoryż-Zarzecze. W 1944 r. oddział wziął udział w walkach na pograniczu Zwięczycy i Boguchwały w ramach akcji "Burza". W starciu z Niemcami zginął dowódca oddziału Józef Klimczak.
Pod koniec lipca 1944 r. rozpoczęło się wycofywanie wojsk niemieckich. 2 sierpnia do Rzeszowa wkroczyła Armia Czerwona. Już na przełomie sierpnia i września rzeszowskie więzienie NKWD przy ul. 3-go Maja i UB przy ul. Jagielońskiej oraz Zamek Lubomirskich zapełniły się żołnierzami AK. Z Lutoryża zostali aresztowani: Stanisław Drążek, Stanisław Zięba i Jan Rzepka. Edmund Kucharski, syn dyrektora szkoły, został wywieziony w nieznane i wszelki ślad po nim zaginął. Aresztowany został także Jakub Kucharski, na którego donos złożył jeden z nauczycieli.
W 1951 r. została założona w Lutoryżu spółdzielnia produkcyjna, którą nazwano "Nowe Życie". Miała ona stać się symbolem społeczno-gospodarczych przemian nowego ustroju. Do spółdzielni wstąpiła zaledwie garstka rolników. Ci, którzy przeciwstawiali się tworzeniu spółdzielni byli represjonowani, m.in. Ignacego Opalińskiego i Zuzannę Roman skazano na 5,5 roku więzienia we Wronkach k. Warszawy.
W pierwszą niedzielę adwentu w 1957 r. ks. bp Ignacy Jakielski dokonał poświęcenia kaplicy przerobionej ze starej stajni dworskiej. Już w lipcu 1957 r. bp Franciszek Barda ustanowił ekspozyturę parafii w Lutoryżu. W 1972 r. nastąpiło symboliczne rozpoczęcie budowy kościoła. Już 26 grudnia 1972 r. ks. bp Jakiel dokonał poświęcenia nowo wybudowanego kościoła. Oficjalnego ogłoszenia zakończenia budowy dokonał ks. proboszcz Lutoryża Czesław Przystaś we wrześniu 1973 r.
Koło Gospodyń Wiejskich
Historia Koła Gospodyń w Lutoryżu sięga 1936 roku. Powstało ono z inicjatywy żony kierownika ówczesnej szkoły - Julii Kucharskiej, która wspólnie z mężem żywo uczestniczyła w życiu społecznym wsi. Od 1965 r. kołem kierowała pani Wanda Wnęk, która wraz z całym swym zarządem bardzo aktywnie działała nie tylko na terenie Lutoryża. W tamtych latach Koło Gospodyń liczyło ponad 100 członkiń.
W domach gospodyń organizowano wiele spotkań. Ponadto wycieczki do gospodarstw specjalistycznych, pokazy upraw na działkach, pokazy gotowania i pieczenia, szkoły zdrowia. Dodać należy, że "szkoły zdrowia", prowadzili studenci 5-tego roku medycyny i lekarze specjaliści. Było to możliwe dzięki dotacji Urzędu Gminy, Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego oraz Banku Spółdzielczego w Niechobrzu. W ich działalności nie zabrakło wielu imprez organizowanych dla dzieci. W roku 1985 Koło Gospodyń zawiesiło swoją działalność z powodu braku odpowiedniego lokum we wsi. Dopiero w 1999 roku po otwarciu Ośrodka Kultury w Lutoryżu, a dokładnie 8 marca, byłe członkinie Koła zostały zaproszone do nowo otwartego lokalu. Wybrano nowy zarząd. Funkcje przewodniczącej objęła p. Kazimiera Sanecka, a samo Koło zrzesza około 25 pań.
Koło Gospodyń w Lutoryżu bierze czynny udział w działalności społecznej na terenie sołectwa. Organizuje pokazy żywieniowe, konkursy ekologiczne dla swoich członkiń oraz służy swą pomocą i doświadczeniem przy organizowaniu różnych imprez. Bardzo dobrze układa się jego współpraca z Gminnym Ośrodkiem Kultury jak i jego filiami. Bierze udział we wszystkich konkursach organizowanych na terenie gminy: "Wielkanocny", "Ciast i deserów", "Potraw z ziemniaka i kapusty oraz nalewek", "Wokół Wigilijnego Stołu".
Ośrodek Kultury
W kwietniu 1932 r. powołano Komitet Budowy Domu Ludowego. Inicjatorem budowy był ówczesny kierownik szkoły w Lutoryżu - Jakub Kucharski. Już w roku 1935 został oddany do użytku. Był to budynek parterowy, posiadał dużą salę ze sceną, sklep, pomieszczenie dla OSP oraz tzw. "klub", w którym można spotkać się wieczorem przy herbatce. Stał się on centralnym miejscem spotkań mieszkańców wsi Lutoryż. Organizowano w nim zabawy, festyny, zbiórki pieniędzy na rzecz ubogich mieszkańców wsi jak również wystawiane były sztuki teatralne i seanse kina objazdowego. Na przełomie lat 80-tych, budynek stał się bezużyteczny, nie miał zarządcy i niszczał. Postanowiono więc go zburzyć. Stało się to w 1986 r., a plac po nim uprzątnięto. Dzisiaj na miejscu, w którym stał budynek rośnie tylko świerk, który przypomina nam o dawnym "Domie Ludowym".
W chwili obecnej miejscem spotkań mieszkańców Lutoryża jak i młodzieży jest budynek adoptowany po Szkole Podstawowej, w lutym 1999 r., jako filia Lokalnego Ośrodka Kultury "Razem" w Niechobrzu. Do 2006 r. znajdowała się tu również filia Biblioteki Publicznej oraz Klub Sportowy "Płomyk" Lutoryż. W 2012 r., dzięki pozyskaniu przez samorząd środków Unii Europejskiej, rozpoczął się remont obiektu. W ramach modernizacji dobudowywano część użytkową o powierzchni 453 m². W budynku oprócz świetlicy, szatni, kuchni oraz sali tanecznej znalazł się również garaż OSP. Całkowity koszt rozbudowy i remontu, który zakończył się w 2014 r. to ponad 1 700 000 zł.
W Ośrodku Kultury odbywa się wiele imprez środowiskowych, organizowane są różnego rodzaju szkolenia, pokazy żywieniowe. Jest miejscem spotkań różnego rodzaju zebrań dla mieszkańców Lutoryża. W każdy piątek odbywają się tutaj próby Kapeli i Zespołu Śpiewaczy "Kalina". Wszystkich chętnych do pracy społecznej i działalności kulturalnej zapraszamy do współpracy.
Więcej informacji: https://kultura.boguchwala.pl/
Kapela i Zespół Śpiewaczy "Kalina"
Myśl o utworzeniu zespołu ludowego w Lutoryżu była od dawna, zwłaszcza wśród pań, które należały do chóru parafialnego, a były to: Anna Wolska, Agnieszka Ladzińska, Agnieszka Kuleszczuk, Dorota Pasternak i Małgorzata Klimczak. W sierpniu 2001 r. odbyło się spotkanie w Ośrodku Kultury w Lutoryżu, na które każda z pań przyszła z mężem. Tak dołączyli do grupy panowie: Andrzej Wolski, Józef Ladziński, Piotr Kuleszczyk, Jan Pasternak, Tadeusz Klimczak. Chętnymi do śpiewania byli również Zbigniew Gargaś i Daniel Frankiewicz. Andrzej Wolski zajął się zorganizowaniem muzyków do kapeli. Grał on wówczas w kapeli w Czudcu, więc poprosił kolegów o pomoc. Takim sposobem dołączyli Grzegorz Pasternak (akordeon) i Zenon Fąfara (klarnet), a w późniejszym czasie Tadeusz Stanek (sopran) oraz Józef Drozd (skrzypce). Pierwsza próba odbyła się 28 sierpnia 2001 r. Zespół prześpiewał kilka piosenek, które przyniosła Agnieszka Ladzińska od swoich rodziców. Próba okazała się bardzo owocna, postanowiono kontynuować próby i wystąpić na Dożynkach Gminnych w Mogielnicy, przy prezentacji wieńca dożynkowego, który został wykonany przez członków grupy. Zespół został bardzo miło przyjęty i doceniony. Po pół roku istnienia, dzięki przychylności Urzędu Gminy w Boguchwale i Gminnego Ośrodka Kultury i Wypoczynku, zakupiono piękne stroje rzeszowskie, tym samym kończąc problem z wypożyczaniem strojów na każdy występ od innych zespołów lub w WDK w Rzeszowie. Agnieszka Ladzińska uszyła i wyhaftowała chustki i zapaski, a panom, dzięki przychylności sołtysa wsi Jana Nawrota i wójta - Wiesława Dronki, zakupiono kapelusze i pasy (2005 r.).
Kapela i Zespół Śpiewaczy "Kalina" brał udział w wielu przeglądach, gdzie zdobywał nagrody: 2002 - 1 miejsce - VIII Przegląd Zespołów Śpiewaczych w Tyczynie, 2003 - nagroda specjalna - Przegląd Kapel Ludowych w Błażowej, 2003 - wyróżnienie - Przegląd w Tyczynie, 2005 - 3 miejsce - X Przegląd Zespołów Śpiewaczych, 2005 - wyróżnienie - Spotkanie Muzyków i Śpiewaków Ludowych "Dolina Łącka", 2006 - wyróżnienie - XI Przegląd Zespołów Śpiewaczych, 2006 - nagroda specjalna - Przegląd Kapel Ludowych w Błażowej, 2007 - nagroda specjalna - Przegląd Kapel Ludowych. Oprócz w/w występów, zespół prezentował się w Kołobrzegu (Mielno - 2003), na Słowacji w Koszycach (2006), Rymanowie Zdroju (2006), gdzie był bardzo gorąco przyjmowany.
W kwietniu 2003 r., dzięki Gminnemu Ośrodkowi Kultury i Wypoczynku, zespól nagrał płytę w studiu nagrań "SPAART R.S." w Boguchwale. Na płycie znajduje się 19 utworów. Nagranie płyty zajęło trzy dni i odbyło się już w innym składzie kapeli: skrzypce - Barbara Micał, Józef Drozd, Mieczysław Cios - klarnet, Tadeusz Stanek, Tadeusz Cynarski - akordeon, Edward Opaliński - trąbka, Andrzej Wolski - kontrabas. Również w 2003 roku we wrześniu "Kalina" brała udział w nagraniu do programu "Spotkanie z Folklorem", realizowanego przez Jerzego Dynię dla TVP3. Nagranie odbyło się w Skansenie w Kolbuszowej. Oprócz nagrania dla TVP3, zespół można usłyszeć również na antenie Radia Rzeszów, w audycji "Plebiscyt Kapel Ludowych", realizowanej przez Jolantę Danak-Gajda. W plebiscycie tym, już dwa razy kapela "Kalina" zajmowała I miejsca, a przez wiele miesięcy znajdowała się w czołówce.
W 2005 r. zespół brał udział w występach podczas Festiwalu Zespołów Polonijnych w Rzeszowie na Rynku. Kapela bierze udział w licznych uroczystościach, które odbywają się na terenie miejscowości, takich jak święta narodowe, dożynki sołeckie, odpusty parafialne (wicie wieńców), Peregrynacja Obrazu Jasnogórskiego, wizytacja Biskupa, Koncert Noworoczny - Kolędy. Dla całego zespołu jest to duża satysfakcja, że w tak krótkim czasie udało się nam tyle osiągnąć oraz wdrożyć kulturę ludową i folklor właśnie w Lutoryżu. Ważnym faktem jest też to, że członkowie zespołu znajdują czas, aby uczestniczyć w różnego rodzaju imprezach.
Szkoła Podstawowa
Budowę szkoły w Lutoryżu rozpoczęto w maju 1921 r. Mimo trudności finansowych udało się do 1925 r. wykonać prace wykończeniowe. Nowy budynek posiadał 4 klasy lekcyjne i mieszkanie służbowe. Pierwszym kierownikiem szkoły był Józef Wójcik, w 1930 r. jego obowiązki przejął Jakub Kucharski, który znacznie ożywił życie kulturalne szkoły i środowiska.
W latach wojny szkoła była okresowo zamykana, budynek uległ poważnemu zniszczeniu. W tych trudnych warunkach w szkole pracowali doskonali pedagodzy, m.in. Katarzyna Ulrych i Jan Ulrych, funkcję kierownika pełnił zaś aż do 1973 r. Włodzimierz Chamów, po nim stanowisko to objął Kazimierz Warchoł i pozostawał na nim do roku 1989. Reforma oświaty (1976-1982) pozbawiła szkołę w Lutoryżu samodzielności. Stała się ona filią Zbiorczej Szkoły Gminnej w Boguchwale. Lata 80-te to okres starań o zakup działki pod budowę nowej szkoły. Zostały one uwieńczone sukcesem, bowiem w 1991 r. rozpoczęto prace budowlane, dyrektorem szkoły była w tym czasie mgr Eleonora Gajdek. 3 maja 1993 r. dokonano uroczystego wmurowania kamienia węgielnego pod budynek nowej szkoły. Dzięki zaangażowaniu wielu życzliwych szkole ludzi, 6 lutego 1999 r. uroczyście otwarto nowy budynek.
1 września 2008 r. otwarto Punkt Przedszkolny w Lutoryżu. Na potrzeby przedszkolaków przygotowano odremontowaną salę "zerówki", szatnię i łazienkę. Punkt przedszkolny został wyposażony w kolorowe mebelki, zakupione z funduszy unijnych. Z tych samych funduszy zakupiono także zabawki i pomoce dydaktyczne. Wszystkie zajęcia i wyposażenie zostały sfinansowane przez Unię Europejską w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, ale szkoła także wniosła swój wkład w realizację projektu. W roku 2009 prowadzenie Punktu Przedszkolnego przejęło Stowarzyszenie Rozwoju Oświaty Gminy Boguchwała. 18 października 2010 r. został oddany do użytku plac zabaw. Plac powstał dzięki wsparciu finansowemu pozyskanemu z rządowego programu "Radosna Szkoła". 8 października 2011 r. odbyła się uroczystość nadania szkole imienia i poświęcenia sztandaru. Patronem został ks. Czesław Przystaś, długoletni proboszcz Lutoryża.